Statik Elektriği nedir ve kim buldu?
Bizim için yararlı olan elektriğe akıcı elektrik denir. Ancak, akım halinde akmayan bir çeşit elektrik daha vardır. Buna statik (durağan) elektrik denir. Dünyadaki her şeyin ufak atomlardan oluştuğunu ve tüm atomların proton, elektron ve nötron denilen daha da küçük partiküllerden yapıldığını anımsayın. Proton ve elektronlar birbirlerini çekerler. Ancak, bir proton bir başka protonu ve bir elektron da başka bir elektronu iter. Proton pozitif yüke sahiptir, yani pozitif dediğimiz elektrik güç taşımaktadır. Bir elektron ise negatif yüklüdür,yani negatif diye adlandırdığımız elektrik gücünü taşır. Elektrik söz konusu olduğunda, aslında anlatılan elektronların yön ve hareketleridir.
Birçok atom elektronlarla aynı sayıda protona sahiptir. Bunlar dengededirler; yani negatif yük pozitif yükle aynı büyüklüktedir, iki yük çeşidi birbirlerini dengelerler. Eğer biz bir cisme fazla elektron ekleyerek bu dengeyi bozarsak bu cismi negatif durağan elektrikle yüklediğimizi söyleriz. Bir cisim fazla protona sahipse pozitif durağan elektrikle yüklendiğini söyleriz. İnsanların, elektriğe ilişkin bilgi edindiği ilk elektrik yükü durağan elektriktir. Akıcı elektrik keşfedilmeden yüzlerce yıl önce insanlar durağan elektriği biliyorlardı.
Thales
2500 yıl önce bir gün Miletli Thales adında bir Yunanlı, bir parça kehribarı parlatmak için bir kumaş kullanıyordu. Kehribar, yüzük, iğne ve başka süs eşyaları yapmakta kullanılan bir çeşit sertleşmiş ağaç özüdür. Birdenbire garip bir şey farketti. Sürtünmeden sonra kehribar toz ve ufak tüy parçalarını çekecek güce sahip olmuştu. Başka insanlar da bu gizemli güçle oynayabilsinler diye Miletli Thales, kehribar üstüne öğrendiklerini yazdı.
2500 yıl önce bir gün Miletli Thales adında bir Yunanlı, bir parça kehribarı parlatmak için bir kumaş kullanıyordu. Kehribar, yüzük, iğne ve başka süs eşyaları yapmakta kullanılan bir çeşit sertleşmiş ağaç özüdür. Birdenbire garip bir şey farketti. Sürtünmeden sonra kehribar toz ve ufak tüy parçalarını çekecek güce sahip olmuştu. Başka insanlar da bu gizemli güçle oynayabilsinler diye Miletli Thales, kehribar üstüne öğrendiklerini yazdı.
William Gilbert
Yaklaşık 500 yıl önce William Gilbert adındaki İngiliz bilim adamı sürtünmüş kehribarın başka şeyleri de çekebildiğini keşfetti. Bu gizemli çekme gücüne bir ad veren Gilbert oldu. Kehribarın Yunanca karşılığı olan elektrondan esinlenerek elektrik adını verdi. Gilbert aynı zamanda sürtünmeyle böyle gizemli gücü olan tek maddenin kehribar olmadığını buldu. Cam çubuklar da sürtündüklerinde bazı şeyleri çekiyorlardı. Kükürt toplar da öyle .
Bütün bu gizemli maddeler karşısında insanlar da büyülenmişlerdi. Bunlarla oynamak yaygın hale gelmişti. Hemen sonra elektriğin cisimleri çekmek yerine bazen de ittiği anlaşıldı. Ve insanlar elektriğin aynı zamanda kıvılcım da yaptığını öğrenince kıvılcım üreten makineler yapmaya başladılar.
Bu makinelerden biri, içinden bir çubuk yada şaft geçen top biçiminde kükürtten ibaretti. Biri bir eliyle çubuğu döndürüp öbür elini de dönen kükürt topa karşı tutarsa akım halinde kıvılcımlar oluşur.
1750’lerde insanlar leyden elektrik bataryası şişelerinde sakladıkları durağan elektriği üretmek için böyle makineler kullanıyorlardı. Leyden elektrik bataryası şişesi, içi ve dışı ince kalayla kaplı ağzı mantar tıpayla kapalı basit bir cam şişedir. Mantar tapadan şişenin içine bir metal çubuk uzanır ve küçük bir zincirle içteki kalay kaplamaya bağlanır. Çubuğun tepesi dönen kükürt topa değdiğinde durağan elektrik leyden elektrik bataryası şişesini yükler. Çubuğun ucuna değen herhangi bir kimse güçlü bir elektrik şokuna uğrar.
Yaklaşık 500 yıl önce William Gilbert adındaki İngiliz bilim adamı sürtünmüş kehribarın başka şeyleri de çekebildiğini keşfetti. Bu gizemli çekme gücüne bir ad veren Gilbert oldu. Kehribarın Yunanca karşılığı olan elektrondan esinlenerek elektrik adını verdi. Gilbert aynı zamanda sürtünmeyle böyle gizemli gücü olan tek maddenin kehribar olmadığını buldu. Cam çubuklar da sürtündüklerinde bazı şeyleri çekiyorlardı. Kükürt toplar da öyle .
Bütün bu gizemli maddeler karşısında insanlar da büyülenmişlerdi. Bunlarla oynamak yaygın hale gelmişti. Hemen sonra elektriğin cisimleri çekmek yerine bazen de ittiği anlaşıldı. Ve insanlar elektriğin aynı zamanda kıvılcım da yaptığını öğrenince kıvılcım üreten makineler yapmaya başladılar.
Bu makinelerden biri, içinden bir çubuk yada şaft geçen top biçiminde kükürtten ibaretti. Biri bir eliyle çubuğu döndürüp öbür elini de dönen kükürt topa karşı tutarsa akım halinde kıvılcımlar oluşur.
1750’lerde insanlar leyden elektrik bataryası şişelerinde sakladıkları durağan elektriği üretmek için böyle makineler kullanıyorlardı. Leyden elektrik bataryası şişesi, içi ve dışı ince kalayla kaplı ağzı mantar tıpayla kapalı basit bir cam şişedir. Mantar tapadan şişenin içine bir metal çubuk uzanır ve küçük bir zincirle içteki kalay kaplamaya bağlanır. Çubuğun tepesi dönen kükürt topa değdiğinde durağan elektrik leyden elektrik bataryası şişesini yükler. Çubuğun ucuna değen herhangi bir kimse güçlü bir elektrik şokuna uğrar.
Benjamin Franklin
Benjamin Franklin şimşekli ve yıldırımlı bir gecede uçurtma uçurduğunda leyden elektrik bataryası şişesini o sırada havada bulunan durağan elektrikle yükledi. Bu herhangi bir elektriğin sürtünmesiyle elde edilen kuvvetle şimşeğin aynı türden güçler olduğunu kanıtlamıştır. Franklin çok şanslı bir adamdı. Eğer onun uçurtmasına bir yıldırım çarpsaydı elektrik şokundan ölebilirdi. Gerçekte Franklin bir kez leyden elektrik bataryası şişelerinden elektrik şokuna çarpılmıştı. Ondan sonra durağan elektrikle birçok büyük deneyler yapmış ve çok eğlenmişti. Ancak, bu tehlikeli güçle çalışırken çok dikkatli olması gerektiğini öğrenmişti.
Franklin bazı şeyleri sürtmenin neden durağan elektrik ürettiğini bilmiyordu. Bilim adamları onun zamanından beri bu konuda çok şeyler öğrendiler. Şimdi, bir zamanlar elektrikli denen şeylere sürtmenin ne yaptığını biliyoruz.
Saçınızı plastik ya da ebonit bir tarakla çok hızlı taradıktan sonra tarağı saçınıza yakın tutarsanız saçlarınız tarakla birleşmek için yukarı doğru kalkar. Tarak saçınızın elektronlarının bir kısmını aldığı ve saçınızda protondan daha az elektron bıraktığı için böyle olur. Saçınız pozitif elektrik kuvveti ile yüklenmiş olur. Öte yandan tarak şimdi protondan çok elektronla yüklenmiş, negatif elektrik kuvvetiyle yüklü durumdadır. Negatif elektrik kuvveti ile yüklenmiş oldu. Pozitif yüklü cisimler ve negatif yüklü cisimler birbirlerini çektikleri için saçınız tarağa doğru hareket eder. Yeterli sayıda elektron ve proton yeniden yer değiştirdiklerinde bir kez daha denge sağlanmış olur ve tarak ile saçınız birbirlerini çekmeyi durdururlar.
Benjamin Franklin şimşekli ve yıldırımlı bir gecede uçurtma uçurduğunda leyden elektrik bataryası şişesini o sırada havada bulunan durağan elektrikle yükledi. Bu herhangi bir elektriğin sürtünmesiyle elde edilen kuvvetle şimşeğin aynı türden güçler olduğunu kanıtlamıştır. Franklin çok şanslı bir adamdı. Eğer onun uçurtmasına bir yıldırım çarpsaydı elektrik şokundan ölebilirdi. Gerçekte Franklin bir kez leyden elektrik bataryası şişelerinden elektrik şokuna çarpılmıştı. Ondan sonra durağan elektrikle birçok büyük deneyler yapmış ve çok eğlenmişti. Ancak, bu tehlikeli güçle çalışırken çok dikkatli olması gerektiğini öğrenmişti.
Franklin bazı şeyleri sürtmenin neden durağan elektrik ürettiğini bilmiyordu. Bilim adamları onun zamanından beri bu konuda çok şeyler öğrendiler. Şimdi, bir zamanlar elektrikli denen şeylere sürtmenin ne yaptığını biliyoruz.
Saçınızı plastik ya da ebonit bir tarakla çok hızlı taradıktan sonra tarağı saçınıza yakın tutarsanız saçlarınız tarakla birleşmek için yukarı doğru kalkar. Tarak saçınızın elektronlarının bir kısmını aldığı ve saçınızda protondan daha az elektron bıraktığı için böyle olur. Saçınız pozitif elektrik kuvveti ile yüklenmiş olur. Öte yandan tarak şimdi protondan çok elektronla yüklenmiş, negatif elektrik kuvvetiyle yüklü durumdadır. Negatif elektrik kuvveti ile yüklenmiş oldu. Pozitif yüklü cisimler ve negatif yüklü cisimler birbirlerini çektikleri için saçınız tarağa doğru hareket eder. Yeterli sayıda elektron ve proton yeniden yer değiştirdiklerinde bir kez daha denge sağlanmış olur ve tarak ile saçınız birbirlerini çekmeyi durdururlar.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder